దేశవ్యాప్తంగా ఆర్థిక ఇంక్లూషన్‌ను వేగవంతం చేయాలనే లక్ష్యంతో ప్రభుత్వం నడిపిన నాలుగు నెలల ప్రత్యేక ప్రచారం ముగిసేసరికి, ప్రధాన్ మంత్రి జన్ ధన్ యోజన కింద కొత్తగా 1.11 కోట్లు బ్యాంకు ఖాతాలు తెరుచుకున్నాయి. అక్టోబర్ 31తో ఈ నేషన్‌వైడ్ ఫైనాన్షియల్ ఇంక్లూషన్ శాచురేషన్ క్యాంపెయిన్ పూర్తి అయింది. 2014 ఆగస్టులో ప్రారంభమైన ఈ పథకం పదకొండు ఏళ్లలో సుమారు 57 కోట్ల ఖాతాలను చేరుకోగా, వీటిలో జమలు రూ.2.70 లక్షల కోట్లను దాటినట్లు అధికారిక అంకెలు సూచిస్తున్నాయి. ప్రతి కుటుంబానికి కనీసం ఒక బ్యాంకు ఖాతా ఉండాలనే ఆలోచనతో మొదలైన ఈ యోజన, గ్రామాల నుంచి పట్టణాలదాకా బ్యాంకింగ్ ప్రవేశాన్ని విస్తరించింది.
ఇటీవలి ప్రచారంలో జన్ ధన్‌తోపాటు మరిన్ని సామాజిక భద్రతా పథకాలూ వేగం అందుకున్నాయి. ప్రధాన్ మంత్రి సురక్ష బీమా యోజనలో 2.86 కోట్ల కొత్త నమోదు, ప్రధాన్ మంత్రి జీవన్ జ్యోతి బీమా యోజనలో 1.4 కోట్ల తాజా సభ్యత్వాలు నమోదయ్యాయి. అదనంగా, అటల్ పెన్షన్ యోజనలో 44.43 లక్షల మంది చేరారు. ఈ సంఖ్యలు ఒక్కో కుటుంబాన్ని బ్యాంకుతో, బీమాతో, పెన్షన్‌తో కలిపే ప్రయత్నం వేగంగా ముందుకు సాగుతున్నాయని స్పష్టతనిస్తున్నాయి.
జన్ ధన్ ఖాతా జీరో బ్యాలెన్స్‌తోనే నడుస్తుంది. డబ్బు లేకున్నా ఖాతా యాక్టివ్‌గా ఉంటుంది. ఖాతాదారునికి రూ.10,000 వరకూ ఓవర్‌డ్రాఫ్ట్ సదుపాయం లభించవచ్చు. ప్రమాద బీమా రూ.2 లక్షలు, అదనంగా రూ.30 వేల జీవిత బీమా కవరేజ్ వర్తిస్తుంది. ఈ ఖాతాకు లింక్ అయిన రూపే డెబిట్ కార్డ్ ద్వారా డిజిటల్ లావాదేవీలు సులభమవుతాయి. ముఖ్యంగా డైరెక్ట్ బెనిఫిట్ ట్రాన్స్‌ఫర్ ద్వారా ప్రభుత్వ పథకాల నగదు నేరుగా లబ్ధిదారుల ఖాతాల్లో జమ కావడం వల్ల చెల్లింపుల్లో పారదర్శకత పెరిగింది, మధ్యవర్తిత్వం తగ్గింది, డబ్బు సమయానికి చేరేలా మారింది.
ప్రస్తుత దశలో నియంత్రణ మార్గదర్శకాలు కూడా స్పష్టంగా ఉన్నాయి. ఖాతా తెరిచి పది సంవత్సరాలు పూర్తయిన వారికి కేవైసీ వివరాలను మళ్లీ అప్‌డేట్ చేయాల్సిన అవసరం ఉంటుంది. ఇలా చేయడం ద్వారా ఖాతాలు చురుకుగా ఉండడమే కాదు, మోసపూరిత లావాదేవీలకు అడ్డుకట్ట పడుతుంది. ఇదంతా బ్యాంకింగ్ వ్యవస్థపై విశ్వాసాన్ని పెంచుతూ, ఆర్థిక సేవలను మరిన్ని వర్గాలకూ తీసుకెళ్తోంది.
గ్రామీణ ప్రాంతాల మహిళలు, కూలీ వర్గాలు, చిన్న వ్యాపారులు, వలస కూలీలు వంటి వర్గాలకు జన్ ధన్ ఖాతాలు ఆర్థిక వ్యవస్థలో భాగస్వామ్యాన్ని కల్పించాయి. చిన్న పొదుపులు కూడా బ్యాంకులోకి రావడం, అవసరమైనప్పుడు ఓవర్‌డ్రాఫ్ట్ ద్వారా తక్షణ నగదు అందుబాటులో ఉండడం, ప్రమాద బీమా కవరేజ్ ఉండటం వంటి ప్రయోజనాలు రోజువారీ జీవితానికి భరోసా ఇస్తున్నాయి. మొత్తంగా చూస్తే, ఈ నాలుగు నెలల ప్రచారం జన్ ధన్ యోజనకు కొత్త ఊపు నిచ్చింది. ఖాతాల సంఖ్య పెరగడమే కాకుండా, బీమా–పెన్షన్ చేరికలు కూడా మెరుగై ఆర్థిక భద్రత వలయం మరింత విస్తరించింది.
