రాజమహేంద్రవరం సెంట్రల్ జైలు ఇటీవల రాష్ట్రవ్యాప్తంగా చర్చనీయాంశంగా మారింది. సాధారణంగా జైలు అనగానే శిక్ష, నియమాలు, నాలుగు గోడల మధ్య బంధిత జీవితం గుర్తుకొస్తుంది. అయితే రాజమహేంద్రవరం జైలు ఈ సాంప్రదాయ భావనలకు భిన్నంగా, ఖైదీల జీవితాల్లో సానుకూల మార్పునకు ప్రయత్నిస్తోంది. ఖైదీలను ఉపాధి ఆధారిత నైపుణ్యాలతో తీర్చిదిద్దేందుకు అక్కడి అధికారులు ప్రత్యేక కార్యక్రమాలను చేపట్టారు. వాటిలో భాగంగా జైలు ప్రాంగణంలో సేంద్రియ వ్యవసాయం, డెయిరీ నిర్వహణ వంటి ఆవిష్కరణాత్మక కార్యక్రమాలు ఖైదీల ఆర్థికాభివృద్ధికి, పునరావాసానికి దోహదపడుతున్నాయి. ఈ ప్రాజెక్టులు ఖైదీలకు ఉపాధి కల్పించడమే కాకుండా, సమాజంలో తిరిగి స్థిరపడే అవకాశాన్ని కూడా అందిస్తున్నాయి.
జైలు ప్రాంగణంలోని ఎనిమిది ఎకరాల భూమిలో 20 మంది ఖైదీలు సేంద్రియ వ్యవసాయానికి అంకితమై పనిచేస్తున్నారు. ఎటువంటి రసాయన ఎరువులు లేదా పురుగుమందులు వాడకుండా, పూర్తిగా సహజ పద్ధతుల్లో కూరగాయలు, ఆకుకూరలు పండిస్తున్నారు. ఈ విధంగా పండించిన పంటలు మార్కెట్లో మంచి ఆదాయం తెస్తున్నాయి. నెలకు దాదాపు రూ.1.20 లక్షల ఆదాయం వస్తుండగా, అందులో సుమారు ఒక్క లక్ష రూపాయల విలువైన కూరగాయలను బయట ప్రజలకు విక్రయిస్తున్నారు. మిగిలిన రూ.20 వేల విలువైన కూరగాయలను ఖైదీల ఆహారానికి వినియోగించడం ద్వారా జైలు వ్యయాలను కూడా తగ్గిస్తున్నారు. ఇది ఆర్గానిక్ ఉత్పత్తుల ప్రస్తుత డిమాండ్‌ను దృష్టిలో ఉంచుకుంటే ఎంతో ప్రయోజనకరమైన మోడల్‌గా మారింది.
వ్యవసాయంతో పాటు జైలులో డెయిరీ యూనిట్ కూడా సమర్థవంతంగా నడుస్తోంది. ప్రస్తుతం అక్కడ 80 పశువులు ఉన్నాయి. వీటి ద్వారా రోజుకు దాదాపు 200 లీటర్ల పాలు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. ఈ పాలను పూర్తిగా ఖైదీల అవసరాలను తీర్చడానికి ఉపయోగిస్తున్నారు. పశువులకు కావలసిన గడ్డి కోసం జైలు ప్రాంగణంలోనే ఆరెకరాల్లో పచ్చిక బయళ్లను ఏర్పాటు చేశారు. ఈ విధంగా, వ్యవసాయం—డెయిరీ—ఆహార సరఫరా అనే వలయాన్ని స్వయం సమృద్ధిగా నిర్వహించడం ద్వారా జైలు అధికారులు ఒక ఆత్మనిర్భర వ్యవస్థను నిలబెట్టారు.
ఈ కార్యక్రమాలు ఖైదీలకు కేవలం ఉపాధి అవకాశాలు మాత్రమే కాకుండా, వారి జీవితాల్లో స్వీయనమ్మకం పెంచే సాధనంగా మారాయి. తమ శ్రమతో సంపాదించే అవకాశం రావడంతో ఖైదీలలో కొత్త ఉత్సాహం, బాధ్యతాభావం పెరుగుతోంది. శిక్ష అనంతరం సమాజంలో తిరిగి జీర్ణించుకుని పునరావాసం పొందేందుకు ఈ నైపుణ్యాలు వారికి అమూల్యంగా మారుతున్నాయి. రాజమహేంద్రవరం జైలు నమూనా ప్రాజెక్టుగా మారడంతో రాష్ట్రంలోని మరికొన్ని జైళ్లలో కూడా పెట్రోల్ బంకులు, హార్టికల్చర్ వంటి కార్యక్రమాలు ప్రారంభమయ్యాయి. కారాగార శాఖ అమలు చేస్తున్న ఈ సంస్కరణలు ప్రజల నుంచి, నిపుణుల నుంచి విశేష ప్రశంసలు అందుకుంటున్నాయి.
